Хатын-Арынская сельская библиотека

Ырыа буолбут хоһооннор

Махталлаах норуоппут кэриэстиир

Е. Сысолятин

Ыарахан батталлаах олохтон

Тулаайах хачыгыр хаалбытыҥ,

Ол сордоох хараҥа дьылҕаттан

Быыһанар дьол суолун көрдүүрүҥ.

Көҥүлгэ, сырдыкка дьулуһан,

Дьон-норуот туһугар охсуспут

Махталлаах норуоппут Ылдьааны

Дьоһуннаах үлэтинэн кэриэстиир.

Саа тутан көҥүл-дьол туһугар

Өстөөхтүүн хоодуоттук киирсээриҥ,

Сут кураан, уот сэрии сылларга

Норуоккун өлүүттэн быыһыырыҥ.

Үөрэҕи, сайдыыны, кырдьыгы

Хорсуннук көмүскээн этэриҥ,

Максиммыт тэрийбит дьыалатын

Дьоһуннук дьулуһан салҕыырыҥ.

Чэй эрэ, доҕоттор туойуоҕуҥ

Ю. Потапов- Саргын

Сахабыт дойдутун үрдүнэн

Дьол — соргу кустуга алаарар,

Ол кустук оһуордаах сырдыгар,

Ылдьаа, эн олоҕуҥ арыллар.

Чэй эрэ, доҕоттор,  туойуоҕуҥ

Энсиэлим хомпоруун хотойун!

Кырдьыга кылбайан тахсыбыт

Эр бэрдин, сахабыт саарынын!

Сут-кураан, сэрии — тыыл барыга

Эппитин — хаампытын куурдара,

Ылдьаа чиҥ саҥата дуорайан

Өлүүттэн — сүтүүттэн быыһыыра.

Тус хоту баар дьонуҥ эн ааккын

Дьүкээбил суһума дэһэллэр,

Төрөөбүт — үөскээбит бар дьонуҥ

Эйиигин киэн туттан ахталлар.

Бу дойду, мин дойдум

В.Жирков

Арҕас иилиир мырааннаах,

Аллар астаах хонуулаах,

Айылҕабыт барахсан

Анаан айбыт сыһыыта.

Нэлэһийэн эҥсиллэн

Бу кэрэ Нам сирэ,

Бу үтүө дойдубут,

Бу дойду мин дойдум.

Улуу өрүс угуттуур

Уйгу быйаҥ туоната,

Хомо буолар уутугар

Куба хонор муората.

Таллан Бүрэ поэппыт

Таптаан туойбут сыһыыта,

Тапталлааҕа Мааппалыын

Таалалаабыт хонуута.

Чаҕылхайдыыр Максимнаах

Чаҕылҕаннаах Ылдьаалаах,

Чаҕылыйар күлүмнүүр

Чахчы үтүө дьоннордоох.

Нэлэһийэн эҥсиллэн

Үтүө кэрэ Нам сирэ

Үүнэ, сайда, чэчирээ

Эҥсиэлибит эбэбит.

Ыллыах Ылдьаа туһунан

В.Ушницкай — Сэки

Сүдү киһи өркөн уолбут

Сахам сирин сайдар суолун

Саҕахтарын арыйбыта

Кэскилбитин түстээбитэ.

Ыллыах эрэ дьэрэһитэ

Туойуох эрэ дуораһыта

Наммыт үтүө аатыгар

Ыллыах Ылдьаа туһунан

Омуоһаптаах Ойуунускай

Олохторун салҕаабыта

Хоргуйууттан, быстар суолтан

Хоту сири быыһаабыта.

Үтүө киһи өйдөбүлэ

Үйэлэргэ умнуллубат,

Сулус буолан сирдээн ааспыт

Суола-ииһэ сотуллубат.

Ылдьаа туһунан ырыа

В.Ушницкай — Сэки

Улуу Ылдьаа, өркөн уолбут

Улууспутун ааттаппыта,

Буурҕа-буулдьа сылларыгар

Буһан-хатан тахсыбыта.

Ыллыах эрэ дуораһыта

Ылдьаабытын уруйдааммыт,

Сүдү киһи төрөөбүтэ

Сүүс уон сылын уруйдааммыт!

Кырдьык иһин кыргыһыыга

Кыһыл сэрии хамандыыра

Аттаах хорсун байыастары

Атаакаҕа ыҥыртыыр.

Саҥа үйэ салаллыбыта

Салалтаҕа тахсыбыта,

Саха сирэ сайдар суолун

Саҕахтарын арыйбыта.

ХОҺООННОР

Саха саарыннара буолуҥ

Т.В. Сивцев

Улуу Өлүөнэ кытылыгар,

Эҥсиэли киэҥ хочотугар,

Уол оҕо төрөөбүтэ,

Ылдьаа диэн сүрэхтэммитэ.

Төрөппүттэрэ өлөннөр,

Төгүрүк тулаайах хаалбыта,

Кыратыттан хамначчыттаан

Кыhалҕалаахтык улааппыта.

Эрдэ үлэҕэ эриллэн,

Эрэйдээх олоҕу билбитэ,

Сахалыы сайдам өйүнэн

Сайаҕас киhи буолбута.

Батталлаах былааhы эhэр

Былдьаhыктаах күннэргэ

Сэбиэт былааhын көмүскэhэ

Сэриилэспитэ кыhыл кэккэтигэр.

Баартыйа чилиэнэ буолан

Араас үлэҕэ ананара,

Салайар дьоҕура биллэн

Обком секретара буолбута.

Ыччаттарга кэс тыл буоллун

Ылдьаа Дьөгүөрэбис олоҕун

Эрэллээх доҕор курдук

Кэнэҕэс идеал оҥостооруҥ.

Кыhалҕалаахха көмөлөhөр

Киэҥ холку майгыланыҥ.

Олох аартыгын дабайарга

Ылдьаалыы дьулуурдаах буолуҥ.

Салгыбакка үөрэҕи ситиhэн

Саталлаах үлэhит буолуҥ,

Дьон-сэргэ махталын ылан

Саха саарыннара буолуҥ.

И.Е.Винокуровка ананар.

М.Хадаров

Эн, эн аатыҥ ааттанна

Үйэ — саас тухары хаалла

Олорон ааспыт олоҕун кэмнэрэ

Өйдөбүл буолан иҥнилэр.

Биһиэхэ барыбытыгар

Билбэтэх дойдубут биллэрдэ,

Күлүгэ суох мичээриҥ

Күн, халлаан быыстарын сэгэттэ.

Эн эппит тылларыҥ биһиэхэ

Көтөр кынаттанан,

Көрөр харахтанан

Суолбутун солуу турдуннар.

Мантан ыла инникитин

Маннык чулуу Саха уолун,

Кини олорон ааспыт олоҕун

Умнуохпут дуо, ама, биһиги.

Ытык Ылдьаа

Н.Федотов

Ылдьаа көҥүл иһин дьүккүөрүгэр,

Ынырыктаах охсуһуу мөккүөрүгэр

Ыччат сааһыттан суолу тэлбитэ,

Ыарахан сэрии тыйыһын билбитэ.

Сут-кураан, уот сэрии

Суостаах сылларыгар,

Дьыбардаах дьылларыгар

Салайар үлэҕэ сатабылын көрдөрбүтэ

Сахатын дьонун үгүстүк өрөһүйбүтэ.

Хорсуннук көмүскэспитэ Баһаарыны,

Хоодуоттук өрүһүйсүбүтэ үс классигы,

Киксэн-баайсан үлэтиттэн уһулбуттара,

Кири-хоҕу үрдүгэр куппуттара.

Олоҕор үгүс моһолу тулуйбута,

Очуру, туоратыыны уйбута,

Булгуруйбат модун санаатынан,

Бойобуой, чиэһинэй майгытынан.

Өксөкүлүү хорсун Нам уолун

Өлбөт — сүппэт бэлиэ суолун

Норуот сүгүрүйэ ахтыаҕа,

Ыччата ытыктыы таптыаҕа.

 

Ылдьаа, эн күн бүгүн

бар дьоҥҥор тыыннааххын

Ю.Потапов-Саргын

Куһаҕан Ыал уола олоҥхо дуораана,

Сахалыын, омуктуун киэн туттар уолана

Эн буоллуҥ, Ылдьаабыт, күүтүүлээх ыалдьыппыт,

Сырдык күн кэриэтэ, күн тэҥэ киһибит.

Сахалыы майгылаах, сайаҕас санаалаах,

Киэҥ дириҥ эҥсиилээх, олохтоох толкуйдаах,

Ханнык да бутуурдаах, балыырдаах кэмнэргэ

Санааҕын түһэрэн санньыйан биэрбэккэ,

Дьон дьолун туһугар олоххун анааҥҥын,

Ылдьаа, эн күн бүгүн бар дьоҥҥор тыыннааххын.

Сут — кураан, сэрии, тыыл ыарахан сылларын,

Аччык дьон абатын, өлөр дьон ынчыгын

Эккинэн-хааҥҥынан барытын билэҥҥин,

Дойдугун быыһыырга, олоҕу салгыырга

Аһымал санааҕын сыал-сорук гынаҥҥын,

Эн Саха омугун дьолугар төрөөҥҥүн

Сүрэххин, суобаскын толук да туттаҥҥын,

Өлүүнү утары эрдээхтик хаампытыҥ,

Кырдьыктаах охсуһуу боотура буолаҥҥын,

Кырыктаах хапсыһыы буомнарын ааһаҥҥын,

Сут-кураан, аччык кэм ыардарын кыайаҥҥын,

Дьол-саргы үөрүүтүн бар дьоҥҥор тиэрдэҥҥин,

Дойдугун алдьархай аатыттан быыһааҥҥын,

Уостан уос, ыалтан ыал номоҕор киирэҥҥин,

Үөрбэт дьон улуукан махталын ылаҥҥын

Үйэ-саас тухары ахтыллар ааттанныҥ.

Салгын кут чэпчэки кынатын тииринэн

Киҥкиниир киэҥ халлаан хотойо буолаҥҥын

Сахабыт дойдутун кэрийэ көтөҕүн,

Сайдыы киэҥ аартыгын астына көрөҕүн.

Ааспыт кэм үтүөтүн, мөкүтүн кэпсиигин,

Кэлэр кэм туһунан сэһэргээн ааһаҕын.

Көлүөнэ ыччаккар кэриэскин этэҕин,

Ырайтан, ыраахтан эҕэрдэ ыытаҕын.

Эҥсиэлим хочото! Киэн тутун уолгунан!

Хотойдор бэртэрин көтүппүт дьолгунан!

Кэнэҕэс даҕаны кэпсэлгэ кыттыһар

Эр-хорсун санаалаах үтүөкэн дьоҥҥунан!

Илья Винокуров туһунан кантата

Б. Уһунуускай — Сэки

Сүпсүктээх, түрбүөннээх, сүллэр күүс этиҥнээх

Сүүрбэһис үйэбит бастакы сыллара.

Батараак-хамначчыт баайдардыын хапсыһар

Балысхан бааллардаах, балкыырдаах кэмнэрэ.

Куһаҕан Ыал сирин кумалаан ыалыттан

Куорсунун анньынан хотойдуу дайбыта,

Бултанан-астанан, дьол уотун булаары

Будуллар буурҕалаах Булуҥу булбута.

Муус муора тыыныгар мускуллан — муҥнанан

Мүҥутуур муударай санаата киирбитэ,

Эргэни эһэргэ эр санаа ылынан

Эҥсиэли сиригэр эргиллэн кэлбитэ.

Батараак аймаҕы батталтан быыһаары,

Бассабыык баартыйа батаһын туппута,

Тулагы-Киллэмҥэ, туундара сиригэр

Буулдьаттан орпута, буспута-хаппыта.

Чаҕылхай Максимныын хараҥа олоҕу

Чаҕылҕан кэриэтэ күлүмнүү сырдатан,

Саҥаны сандаардан, эргэни эсиһэн

Саргылаах олоҕу салайсан барбыта.

Көмүскэс санаалаах күн аайы киһитэ

Күлүгү түһэрэр күдэни үрэйэн,

Күөмчүлүүр күүстэри утары көрсүһэн,

Күүтүүлээх, көҥүллээх олохпут кэлбитэ.

⁎   ⁎   ⁎

Ырыаҕа ылланан, тойукка туойуллан

Ыллыктаах ыччаппыт, Ылдьаабыт, айхаллан!

Албаныаҥ үйэҕэ үс Саха баарына,

Аатырыаҥ аар-саарга Эн, Саха саарына!

Угуйар үрдүккэ, сырдыкка  

Макар Жирков

Эҥсиллэр сүүрүктээх Өлүөнэ өрүстээх,

Эҥсиэли диэн ааттаах улуукан хочолоох,

Ып-ыраас кылбаҕар куба кыыл бэлиэлээх

Ытык Нам оҕонньор сиэннэрэ буолабыт.

Хамначчыт ыччатын сырдыкка таласта,

Хахайдыы хааннанан баайдардыын хапсыста.

Ол кимий, доҕоттор, ол дьоруой киһибит?

Ол, Ылдьаа-хамначчыт, үлэһит сирдьитэ.

Ылдьааны тоһуйан өлөрөр санаалаах

Ычыкка хорҕойон өстөөхтөр саһаллар.

Ымыылаах ат буолан, эмискэ ыстанан,

Ылдьааны өлүүттэн кыл мүччү куоттарар.

Ылдьаабыт-бартыһаан, Мархаҕа — үрүҥнэр,

Ыраахтан кыһыллар утары кимэллэр,

Хорсуну буулдьа да ардаҕа таарыйбат,

Ылдьаабыт сэрииттэн чөл тыыннаах эргиллэр.

Өлүүлээх-сүтүктээх түөрт сыллаах сэриигэ

Хоргуйуу, сут кураан кыттыһан сиэбитэ.

Үс Саха үөскүөҕэ төрдүттэн быстыаҕын

Хор, Ылдьаа, эн быыһаан, күн буолан тураҕын.

Саханы Саха диэн ааттатар дьоннору

Хаайыыга да угар хара кэм баара.

Сырдыгы сырдык диэн этэргэ судургу.

Ол ону дакаастаан, сыраҕын барыырыҥ.

Ыстааллыы кытаанах санааҕын кыайбакка

Ыгаллар да этэ эйиигин хараҥа муннукка.

Ылдьаа, эн — сулускун, муораҕа — майааккын.

Киэҥ тутта ааттыыбыт ыччатыҥ эн ааккын.

Ытык Нам оҕонньор муударай санаата,

Чаҕылхай Максиммыт инники ырата,

Ылдьаабыт, эн хорсун олоҕуҥ кылаата

Ыҥырар, угуйар үрдүккэ, сырдыкка.

И.Е.Винокуров 110 сылыгар

П.Д.Сидорова

Күнү күн солбуйан дьыл-хонук субуллар,

Бииртэн биир сиэттиһэн үүнэллэр түгэннэр.

Сорохтор бүгэллэр, сүтэллэр, умнууга хаалаллар,

Сорохтор дьон-норуот өйүгэр хатанан хаалаллар.

Син эмиэ ол курдук, хас биирдии бэйэбит

Олорбут олохпут Дьылҕа Хаан хараҕар

Хайдах туох бэлиэнэн, ханнык-туох өҥүнэн

Суруллан хаалыаҕын билгэлиир биллибэт.

Ол эрэн инники олорбут көлүөнэ

Хайдах, туох олорон ааспытын ырытан

Ким ханна сыыспытын, ким ханна таппытын

Кэнниттэн үөрэтэн, чинчийэн билэбит.

Мин бүгүн хоһооммун хоһуйар киһибин

Аҕыйах тылынан сэһэргиир буоллахха —

Боростуой төрүттээх, уһун-киэҥ толкуйдаах

Сүүс уонун бэлиэтиир киэн туттар киһибит.

Нам сирин буоругар айыллан үөскээбит,

Дьон-норуот дьылҕатын чэпчэтэ сатаабыт

Биллиилээх политик, биир бөдөҥ деятель

Олорбут олоҕун сырдата түһүөҕүҥ.

Суох буолтуҥ ырааттар даҕаны, Эйиигин,

Биһиги ахтабыт толору ааккынан,

Ол курдук олорбут олоҕун түмүгэ

Үйэлэр тухары курдаттыы сыдьаайар.

Бэрт эрдэ тулаайах Эн хаалбыт буолаҥҥын

Оҕо саас күннэрин болоорхой өҥнөөхтөр —

Үс сааскар суох буолта Эн айбыт аҕаккаҥ,

Хараҕын сүтээртэ күн-күбэй ийэккэҥ.

Ону ол диэбэккэ, аһыыга иннигин биэрбэккэ

Сырдыкка сыстаҥҥын, сайдыыны ситэҥҥин

Үрдүкү салайар үлэҕэ тиийэҥҥин

Дьон-норуот туһугар үлэлээн барбытыҥ.

Үөрэҕи, сайдыыны, доруобай буолууну

Дьаныһан тураҥҥын Эн эрэ туппутуҥ.

Сут дьылга борустуой норуоту өйөөҥҥүн ылбытыҥ.

Төһө да буор кутуҥ суох буолтун иннигэр,

Хас биирдии сахабын дэнээччи сүрэҕэр

Чаҕылхай сулустуу, сырдыкка ыҥырар

Эн бааргын, тыыннааххын, холобур буолаҕын.

Арчылан

(И.Е.Винокуров кэриэһигэр)

А.Дунаев

Уһун сындалҕан уһун айаннар,

Өксөйө дабайар үөс айааннар

Будулуйардыы мөхсөн ылаллар…

Уун — утары чысхааны ыыталлар…

Холку сэмэй бэйэҕин сэнииллэр!

Самнарыта сынньаныахтыы кэтииллэр!

Ол эрэн,харса суоххун таайаннар,

Дьарҕара сүтэллэр, оо, саатаннар!

Эн, Эр Бэрдэ, Тулуй Хаан буолаҥҥын,

Ыһаҕын сырдык күүс санааларгын-

Дьонуҥ-сэргэҥ туһугар анааҥҥын,

Сылаас модун, чөл күөҥҥэр түмэҥҥин…

Эн сахаҕын! Айылҕа төрөппүт Уолаҕын!

Итэҕэйэҕин соҕотох Айыы Итэҕэлин!

Ырааска талаһар сиэриэгр сүгүрүйэҕин!

Үтүө Айылгы Һс Кутугар андаҕайаҕын!

Кыртастыы ойуолуур олоҕун долгунугар,

Киирбитин олоччу бэйэҕин анааҥҥын…

“Норуотум инники кэскилин түһүн түстэһэр,

Кыахтаах эбиппин дуо?”- диэн бэйэҕин ананаҥҥын…

Сахаҕын! Ол иһин барытын көнөтүк ылыммытыҥ,

Сымыйаны, кырдьыгы хайдах баарынан сыаналаабытыҥ

Албын эбиллэрин сайдыы эбит диэбэтэҕиҥ!

Айылҕа оҕотоҕун! Ону туохха да биэрбэтэҕиҥ!

Ахтабыт! Киэн туттабыт, Ылдьаа!

Үрүҥ күн буолан өрүү сыдьаай!

 

 

 

Ылдьаа ыыра кэҥиэҕэ

Дьөгүөр Түбэ

Кыһалҕаны сүкпүт Ылдьаа,

Кэрэһит кэммит Ылдьаата,

Былдьаһыктаах былааспыт

Бөлүөһэҕэ Бүнэкүүрэп.

Ырыаҕа ыллаабатахтара,

Ыһыахха туойбатахтара.

Бүгүн, дьэ, майдаан түөлбэтэ,

Бүгүн Бүнэкүүрэп күнэ…

Дьэ, эрэ, Ылдьаа, көрүүй,

Эн иккистээн төрөөҥҥүн

Бырааттарыҥ, балтыларыҥ

Үөрбүт-көппүт харахтарын…

Дьэ, эрэ, Ылдьаа, иһит —

Кылыһахтаах кыргыттар

Быһый-сылбар уолаттар

Оҕо сааскын санаталлар.

Эн, Ылдьаа, баҕа санааҥ

Энсиэлини эйээрдиэҕэ,

Сахаҥ сирин саһарҕатын

Сайын аайы сандаардыаҕа…

Ылдьааҕа ырыа дьиэрэйиэ,

Ыллык суола тобуллуоҕа,

Ылдьаа ыыра кэҥиэҕэ,

Ыһыах аайы ыалдьыттыа…

Саха омук ньургуна

М. Ильина

Илья Винокуров

Сүдү нүһэр көрүҥэ

Сүрдээх ыар кэми

Сүгэн илдьэ сырытта!

Тыйыс кэм Саха дьонун

Тылтан сөрөөн тэбэн түһэрэр,

Тыыннаах ордор иннигэр

Төһөлөөх дууһа айманна!

Ылдьаа Саха дьоло этэ,

Иллээх олох төрдө

Аас-туор олохтон,

Өлөр өлүүттэн быыһаата.

Саха Ньургун уола

Сахаҥ сирин эргиччи

Сайдар кини кэскилин

Кэрэһэлии көрбүтүҥ.

Оҕо сылдьан истэрим

Ойуунускай, омуоһап

Олох, дьол туһугар

Олохторун биэрбиттэрин!

Ыраах Үрүҥ күөлүм

Ыала-дьоно хомойон

Ыйдаҥалаах түүннэргэ

Ыксаан ылар күннэрин.

Сыллар, дьыллар, хонуктар

Сыыллан ыраах хааллылар

Охтон биэрбэт оҥоһуу

Ылдьаа ырааһа кыайбыта.

Өлөөн, Булуҥ дьонноро

Үтүө ааккар сүгүрүйэр

Төрөөбүт түөлбэҕэр

Таас оскуола дьэндьэйэр.

Буурҕаһыт

(тойуктан)

Н.Дьяконов

Намыын Нам уола

Кыһыл партизан

Өрөбүлүүссүйэ саллаата

Үрдүктүк күөрэйэн,

Үөһэнэн эргийэн,

Москваҕа тиийэн

Научнайдык дакаастаан,

Буржуазнай национализмҥа

Буруйдааһын бурҕалдьытын бурайан,

Чурумчутун тоһутан

Саха сирин үрдүнэн сабардаабыт

Хараҥа былыты халбарытан,

Ыар санааны ыста,

Ыраас халлаан чэмэлийдэ.

Башарины баһааҕырдыы,

Софронову холуннарыы,

Неустроевы киртитии,

Өксөкүүлээҕи үөҕүү уурайда.

Үс реалист-суруйааччы

Үтүө ааттара тилиннэ,

Бордуонускай моһуоҕа буралынна,

Барыыһап майаачыта тохтоото.

Эн буоллуҥ, Ылдьаа,

Буурҕаһыт хотой,

Үрдүктүк көппүт

Өрөбөлүүссүйэ саллаата.

Ылдьаа туһунан тойук

К. Тихонов

Баай хамначчыта уол

Ийэтэ эрдэ

Өлөн эрэйдэммитэ,

Аҕата өлөн аймаммыта,

Тулаайах уол

Тууйуллан ытыыра.

Сокуон сааһын туолан,

Буутун этэ буһан,

Сиһин этэ ситэн,

Күүстээх санаата күүрэн

Дьол көрдөһө

Хоту киирбитэ,

Муустаах муора

Будулҕаныгар мускуллубута,

Туундаралыын турууласпыта.

Эргиччи күннээх,

Төгүрүччү түүннээх

Ол дойду олоҕор

Олох иһин охсуһуу

Тугун онно билбитэ.

Өктөөбүрдээҕи революция

Өрөгөйдөөбүт кэмигэр,

Гражданскай сэрии

Сытыырхайбыт сылларыгар

Уол оҕо

Кэскиллээх санаата киирбитэ,

Сайдам санаата саҕаламмыта,

Норуотун туһугар

Туруулаһан туруммута,

Сиэр атын

Миинэн сэриилэспитэ,

Сэбиэскэй былааһы олохтоспута.

Үс сэрии

Үлүгэрин билбитэ,

Ситэн-хотон

Дойдуну салайар

Дуоһунастаах буолбута,

Сатабыллаахтык салайбыта,

Кэскиллээхтик киирсибитэ,

Дойду баайын туһаныы

Тускулун тобулбута.

Сэрии кэмигэр

Дойду олоҕун тупсарыыга

Туруулаһан туруммута,

Колхоз олоҕун

Хорсуннук быһаарсыбыта,

Ыараабыт кэми

Ылыннарыылаахтык туруорсубута,

Киин комитекка

Кимиилээхтик киирсибитэ,

Итэҕэтиилээхтик эппитэ,

Сорунуулаахтык суруйбута.

Бэйэни харыстаммат

Мэккиэр буолбута,

Киин сиртэн

Комиссия кэлэн

Кырдьыга тахсан,

Тирэх ылан,

Бар дьонун

Өлөр өлүүттэн

Өрүһүйбүт үтүөтэ

Саха аймах

Баарын тухары

Умнуллуо суоҕа,

Кэнчээри ыччат

Кэпсээнэ буолуоҕа,

Үйэттэн үйэҕэ

Үһүйээн буолуоҕа.

Ылдьаа оҕо сааһа 

А.В.Попова

Араас омук дьоннорун

Хам баттаан олорбут

Ыраахтааҕы былааһа

Үс үйэ тухары

Сахабыт дойдутугар

Буруйдааҕы хаайбыта

Түрмэҕэ кубулуппута.

Быдан былыргы сыллартан

Өбүгэлэрбит үгэстэринэн

Кэнчээри ыччаттардаах,

Ытык кэриэс сирдэри

Тастыҥ тыынтан харыстаан

Таһарахсытан ханарытан

“Куһаҕанынан”  сурахтанан

Араҥаччылыыллара эбитэ үһү.

Ол курдук сураҕырбыт

“Куһаҕан ыал” нэһилиэгэр

“Ойоҕос” — диэн арыыга

Мөлөкүүрэптэр түөлбэлэригэр

Кыһыҥҥы кыстык балаҕаҥҥа

Тохсунньу тоһуттар тымныытыгар

Көмүлүөк күөдэпчилэнэ умайыытыгар

Сөдүөччүйэлээх Дьөгүөссэҕэ

Күөх окко төкүнүйэн

Төрөл оҕо төрөөн,

Эдьиийигэр Маайаҕа

Быраат уолу ханыылаан

Үөрүү-көтүү көтөллөнөн

Ылдьаасканан сүрэхтэнэн

Ийэ-аҕа тапталын

Иҥэринэн улаатан

Борбуйун көтөҕөн

Хаамар сүүрэр буолан

Ийээ-тээтэ тылланан

Сүрэхтэрин чопчута

Дууһаларын туппута.

Оҕотугар Дьөгүөссэ

Улаатарыгар оонньуо диэн

Чаачар сааны оноҕостоон

Ох сааны саадахтаан

Талах эриэн ынаҕы

Оонньууругар биэрбитэ.

Олохтон тэптэрэн

Көрбөт буолбут ийэлэрэ

Илиитин иминэн имэрийэн

Сылаас тыынынан сылытан

Татым астан аттаран

Хатаҕалаан аһатан

Тоттоҕуна дуоһуйан

Улаатыннара охсоннор

Туһа киһитэ оҥостон

Торбос тирии таҥастанан

Тойторуйа сүүрэн

Чоруун таастыы дьүһүннэнэн

Чороччу улааппыта

Кэрии тыатын кэтэҕэр

Туһахтыыра куобахха

Көлүччэлээх алааһыгар

Тиргэлиирэ, туулуура

Аҕатын туйаҕын хатарар

Солбук киһи буолбута.

Дьон норуот тулуйбат

Күөмчүлүүр күүстэрин

Былааһы былдьаһар

Кырыктаах кыргыһыы

Кыдыйсар кэмигэр

Тоһуйа төрөөҥҥүн

Эдэр саас көччүйэр

Көҥүлүн битлбэккэ

Кэрэни кэрэхсээн

Үйэлээҕи өйдөөн

Хамначчыт, дьадаҥы

Баай бардам олоҕун

Этинэн-хаанына

Эриллэн улаатан

Өйүгэр туппутун

Сүрэҕэр сөҥөрөн

Өй-санаа күүһүнэн

Ыллыктаах тылланан

Сырдык-ыра санааланан

Нүһэр-холку мөссүөннэнэн

Дарамар сарыннанан

Томтоҕор түөстэнэн

Бөҕө таҕа көрүҥнээх

Саар тэгил уҥуохтаах

Саха саарына буолбута.

Туруоруммут соругун

Толорорго сорунан

Батараак олоҕуттан

Бассабыыктары батыһан

Хомуньуустарга холбоһон

Олорбут олоҕун

Устатыын тухары

Сахатын норуотун

Сайдарын туһугар

Саргылаах олоҕу

Салайсан кэлбитэ.

Номох буолбут олох

(поэматтан быһа тардыылар)

У. Жиркова

Аргыардаах ахсынньыга

“Куһаҕан ыал” алааска

Кыһыл оҕо куолаһа

Дьөгүөссэ дьиэтин аймаата

Айыыһыт алгыс тылынан

Ылдьаа диэн уол ааттанна

“Аас — ыар олох аргыстаах

Бу уолбут биһигини аһатыа”

Уол оҕо кыратыттан эриллэн

Тулаайах буолуу эрэйин билбитэ

Атах сыгынньах сөдүрүүҥҥэ сүүрэн

Сир сүмэтин иҥэриммитэ.

Төбө сыгынньах сылдьан

Күн сыдьаайыгар буспута

Дьаардаах хотону бэрийэн

Хамначчыт бэрдэ буолбута

Оҕо саас күндүтүн билбэккэ

Сиһин этэ сиппитэ

Баайдартан арахсар санаата

Дьукээбил сиригэр иппитэ.

⁎    ⁎     ⁎

Дьэ көрдүм дьикти халлааны

Ырайга тэҥнии санаатым

Сиэдэрэй өҥүнэн күлүмнүүр

Хоту сир суһумнуур кэрэтин

Тиийдим ээ, муора аартыгар

Муостаах арыы улаҕатыгар

“Байанайдарым, дорооболоруҥ!

Миэхэ дьолло тосхойуҥ!”

“Дойду киһитэ, көрдүү да сатаама

Булуоҥ суоҕа муостан дьолу,

Күндү түүлээх, балык даҕаны

Сыралаах сылбаҕын мэлитиэ”

“Булуҥ курдук эбэ хотуҥҥа

Кулут курдук эрилинним

Барыта-албын, свмыйа

Оо, дойдубар сырыттарбыан”

“Суох, маннык сылдьар сатаммат

Ким баттанар, ким бардамныыр

Кимиэнэ кырдьыгый, кимиэнэ сымыйаный

Үрүҥү -хараны быһаарар ыарахан

Олоҕу атыннык уларытыахха

Биир ньыгыл түмсүүнэн олоруохха

Сэбиэт былааһын олохтуохха

Тэлэһийэн дьол көрдүүр табыллыбат

Үлэлээн туһалааҕы айыахха

Төннөбүн төрөөбүт Наммар

Сырдык баҕаларбын толоро”.

Эрэйдэнэн бу курдук Ылдьаа

Төрөөбүт дойдутун булбута

Саҥа олоҕу салайсыбыта

Кыһыл хамандыыра буолбута.

⁎    ⁎    ⁎

Дьылҕа диэн баар эбит

Өлбөт киһи син өлбөт

Ыталлар, син таппаттар

Тулагы сэриитэ оргуйар

“Кэннигитинэн кэхтиэххит да

Кэтэххитин буулдьа булуо” — диэн

Таҥнарыахсыт командир ыгар

Бирикээһинэн куотунар.

Таҥнарыахсыттар биллиэхтэрэ

Бириэмэтигэр эстиэхтэрэ

Кыһыллар кыайыахтара

Үрүҥнэр үүрүллүөхтэрэ.

⁎    ⁎    ⁎

Ылдьаа барда Булуҥҥа иккиһин

Тэрээһиннээх үлэһит быһыытынан

Дьон-сэргэ санаатын түмэн

Онно сылаас олохтуу

Абыйтан Усуйаанаттан мунньустан

Үрүҥнэр Булуҥу ылбыттар

Кыһыл санаалаахтары тутан

Ылдьааны кытта хаайбыттар.

Олохтоох нэһилиэнньэ модьуйсан

Ылдьааны өлөртөн быыһаабыттар

Партийнай ячейка тэринэн

Үрүҥ былааһы эспиттэр.

⁎    ⁎    ⁎

Бурдук үүннэрэ оройуоннар

Нам, Өлүөхүмэ, Хаҥалас

Техниката суох олороллор

Атынан, оҕуһунан харбыалас

Намҥа тракторнай станция

Ылдьаа директордаах үлэлиир

Бурдук ыһыыта дэлэйиэхтээх

Ынах, сылгы элбиэхтээх.

Сүүрэн-көтөн кэпсэтэн

Сакаас оҥорон атыылаһан

Ылдьаа “фордзоннары” аҕалбыт

МТС олбуорун толорбут

Кэпсээн, быһааран, мунньахтаан

Сүбэлэһэн, сөбүлэһэн, уураахтаан

Хайдах туһанары тобулбуттар

“Артыал” диэн холбоһук тэрийбиттэр.

“Куһаҕан Ыалга” бастакынан

“Кыһыл ынахсыт” тэриллибит

Онтон сылтаан нэһилиэктэринэн

Артыал ахсаана элбээбит.

Иккилии тракторы кинилэргэ

Сири туһаныыга анаабыт

Бараҥаны, сеялканы салгыы дэлэтэн

Үрдүк үүнүү үөрүүтүн ситиспит.

⁎   ⁎    ⁎

Петебург профессора Сусловтыын

Кыайтарбатах үлэни ыпсара

Өлөөн киинин олохтуу

Тэринэн тус хоту бараллар.

Тыанан, хайанан ыһыллан

Тоҥ тордох дьиэлэнэн

Таба, булт дьарыктаах

Эбээн дьонун мунньаллар.

Культурнай киини тэрийэллэр

Суруйар, ааҕар дьон да суоҕа

Оскуола, детсад хантан кэлиэй

Тайҕа сокуоннаах ыар олоххо.

Сүрүөн, кумаара дыыгынас

Аата хаара халыҥыан

Олус да эрэйдээх олохтоох

Өлөөн киэҥ туонатын дьоно.

Биһирээбитэ диэн

Сыа балык

Таптаабыта диэн табата

Сөхпүтэ диэн дьүээбилэ.

Сэҥээрбитэ эйэҕэс эбээннэри

Силиктээх хатыҥнаах чараҥыттан

Таба муоҕунан хаампыта

Өлөөн үрүҥ туундаратынан.

Сайдар олох суолугар

Ылдьаа кинилэри салайбыта

Сырдык күнү көрдөрбүтэ

Кииннээх оройуон оҥорбута.

⁎  ⁎  ⁎

Доруобуйа харыстабылын наркомунан

Илья Егорович ананар

Сэллиги утары охсуһууну

Норуот дьыалатынан биллэрэр.

Трахоманы суох оҥоруу

Сүрүн үлэнэн ааҕыллар

Соҕурууттан врач дэлэйэр

Олохтоох кадры үөрэтэр.

Сырдык ыра диэлийэр

Сэллик, трахома мэлийэр

Ылдьаа үлэтэ тиллэр

Бар-дьон махталын ылар.

⁎  ⁎   ⁎

Промышленноһы сайыннарыы

Науканан ситэриллиэхтээх

Окладников академигынан

Экспедицияны салайтарар.

Аҥардас Ылдьаа кыттыылаах

Аһылыннылар араас институттар

Үрдүк үөрэх кыһата

Үүнүү-сайдыы мэктиэтэ.

Саха республиката сайдыытыгар

Кэскиллээх салаа быһыытынан

Наука олохтоохтук үлэлээһинин

Кини чиҥник тэрийсибитэ.

⁎   ⁎   ⁎

Сут, сэрии ыар сыллара

Сырдык санааны баттыыра

Саҕаламмыт сэрии алдьархайа

Саха олоҕун сарбыйбыта.

Аһыҥка үөн үөскээн, тэнийэн

Үүммүтү барытын куурдара

От сүмэтин супту уулаан

Бугул да от баҕалаах буолта.

Байыаннай сокуон кыһарыйан

Чааһынай сүөһү, сылгы эстибитэ

Эгэлгэ араас нолуок күүһүнэн

Дохуот диэни мэлиппиттэрэ.

Нолуок хайаан да төлөнүллүөхтээх

Эбэтэр хаайыынан ситэриллиэхтээх

Аччыктыыр кыһалҕата ааҥнаабыта

Тыыннаах олоҕун толук уурбута.

Ылдьаа норуотун дьулаан дьылҕатын

Быыһыыр суолга туруммута

Дойду сирдьитигэр Сталиҥҥа

Аһаҕастык матыыптаан суруйбута.

Киириилээх кэпсэтии кэнниттэн

Дарбыаннаах дакылаат суруллан

Сталин, косыгин өйөбүллээх

Ылдьаа кыайыынан кыахтанар.

Иэс болдьоҕун уһаттарда

Мунньуллубут нолуогу соттордо

Ис түһээни сарбыйдылар

Москваҕа “баһыыба” оҕуста.

Ыал биирдии ынахтанна

Ыарыһах кымыһынан эмтэннэ

Итии аһылыгынан абыраннылар

Түүлээх бурдугунан өллөннүлэр.

⁎   ⁎   ⁎

Кип-киэҥ сандаарбыт кабинекка

Турар эбит сүдү Киһи — Сталин,

Хамсатын оборо-оборо наҕыллык

“Олоруҥ, этиҥ, баһаалыста”.

Ылдьаа көрдөһүүтүн эппит:

“Тимир суол тутуута наадатын,

Сир баайын чинчийэр тэрилтэни”.

Барыыһап суруйан испит.

Саха муударайа, хорсуна буолан

Кремльгэ, Сталиҥҥа сүрэхтэннэ,

Икки өрөгөй өй тардыһан

Отут икки мүрүүтэ кэпсэттэ.

⁎    ⁎    ⁎

Советскай былаас олоҕор

“Суох хаартыһыт, арыгыһыт, дьадаҥы”.

Бааллара оччоттон кириитиктэр,

Айар талааҥҥа өстөөхтөр.

Саҥа олох хаалбыт кырдьыгын

Хайдах баарынан көрдөрөн,

Оо, төһөтө сордоннулар

Алампа, Өлөксөй, Ньукулай.

Бэлиитик Ылдьаа Дьөгүөрэбис

Обкуомҥа аһаҕастык кэпсэтэр,

Омугумсуйууга буруйдааһын сыыһатын

Бэриниилээхтик дакаастаһар.

Куомуннаһыы, сойуолаһыы

Киһи тулуйбат майдаана.

Обкуомҥа кэлтэйдии этэллэр,

Сирэйгэ кэйиэлии кэбэллэр.

⁎  ⁎  ⁎

Саха обкуомунан түөрт сыл устата

Кырдьык дьыала иһин сойуоланныҥ,

Кытаанах доруобуйаҕын сүтэрэҥҥин

Алта уоҥҥар хоруопка уктулар.

“Кэм кэлиэ, ааппын ааттыахтара,

Үтүөбүн өйдүөхтэрэ мин суохпар.

Хайыахпыный, сырдык санааларым

Сиппэккэ хааллылар кэннибэр”.

Хомойума: хотторбут аатыҥ суох,

Хоппут кыайыыҥ кэмэ суох

Үлэҕинэн дуоһуйууну ылбытыҥ.

Эн аатыҥ дуораһыйа ааттанна.

Эн үлэҥ умаппыт кутаата

Партия аатыгар баар курдук,

Кырдьыктаах дьыалаҥ күөрэйэн

Сүрэхтэн тахсар махталы тутаҕын.